خواب یکی از پدیده های شگفت انگیز و پیچیده‌ای است که هنوز هم بسیاری از اسرار آن برای ما ناشناخته مانده است. خواب چگونه شکل می‌گیرد و چه تاثیراتی بر عملکرد مغز و سلامت روان و جسمانی ما دارد؟ در این مقاله قصد داریم به برخی از رازهای عجیب و غریب آن بپردازیم.
چگونه مغز ما خواب را تولید می‌کند؟
برای پاسخ به این سوال، باید با چرخه های آن آشنا شویم. خواب به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود: حرکت سریع چشم (REM) و غیر حرکت سریع چشم (NREM) . در هر شب، ما چندین بار از یک نوع خواب به نوع دیگر جابجا می‌شویم. هر چرخه حدود 90 تا 120 دقیقه طول می‌کشد و شامل چهار مرحله است:
مرحله اول
NREM است که در آن ما از حالت بیداری به حالت خفتگی وارد می‌شویم. در این مرحله، فعالیت مغز و عضلات کاهش پیدا می‌کند و حساسیت به صدا و نور کمتر می‌شود. این مرحله تنها چند دقیقه طول می‌کشد.
مرحله دوم
NREM است که در آن ما به حالت عمیق‌تر فرو می‌رویم. در این مرحله، فعالیت قلب و تنفس کاهش پیدا می‌کند و دمای بدن پایین می‌آید. در این مرحله، مغز امواج الکتریکی خاصی به نام spindles و K-complexes را تولید می‌کند که باعث تثبیت حافظه و حفاظت از خواب در برابر تحریکات خارجی می‌شود. این مرحله حدود نیم ساعت طول می‌کشد.
مرحله سوم
NREM است که در آن ما به عمق بسیار عمیق فرو رفته ایم. در این مرحله، فعالیت فیزیولوژیک بسیار پایین است و بدن به فعالیت های تعمیرات و بازسازی پرداخته است. در این مرحله، مغز امواج الکتریكی با فركانس پایین و دامنة بالایی به نام delta waves را تولید می كند كه باعث رشد هورمون هایی هستند كه با تعادل جسمانی، رشد قامت، تقویت سیستم ایمنی و ترمیم بافت ها مرتبط هستند. این مرحله حدود 20 تا 40 دقیقه طول می‌کشد.
مرحله چهارم
REM است که در آن ما به حالت سبک‌تر برمی‌گردیم. در این مرحله، فعالیت مغز به سطح بیداری نزدیک می‌شود و چشم‌ها به سرعت در جهات مختلف حرکت می‌کنند. همچنین، روبا های واضح و پیچیده رخ می‌دهند که با احساسات شدید همراه هستند. در آخر، عضلات اصلی بدن فلج می‌شوند تا از عمل کردن رویاها جلوگیری شود. این مرحله حدود 10 تا 20 دقیقه طول می‌کشد.
این چرخه در طول شب چندین بار تکرار می‌شود و با هر بار، مدت زمان خواب NREM کوتاه‌تر و خواب REM طولانی‌تر می‌شود. در نتیجه، رویا های طولانی‌تر و روشن‌تر در ساعات صبح رخ می‌دهند.
چه راز های عجیب و غریبی در دنیای خواب و رویا پنهان است؟
خواب و رویا پدیده هایی هستند که هنوز هم بسیاری از جنبه های آن برای علم نامعلوم است. اما با این حال، تحقیقات اخیر برخی از واقعیت های شگفت انگیز و جالب را کشف کرده‌اند. برخی از این واقعیت ها عبارتند از:
همه افراد خواب می‌بینند
بزرگسالان، کودکان، نابینایان، حتی حیوانات. تحقیقات نشان داده است كه حیواناتی كه دارای قشر پیشانی هستند، نیز دارای حالت حركت سریع چشم در خواب هستند كه نشان دهنده دیدن خواب است.
خواب به حافظه، یادگیری و خلاقیت کمک می‌کند
باعث تثبیت، تقویت و بازسازی حافظه شده و به یادگیری جدید كمك می كند. همچنین، باعث تجزیه اطلاعات و پیدایش راه حل جدیدی برای مسائل پیچیده شده و به خلاقیت منجر می شود.
روز ما به خواب تاثیر می‌گذارد
فعالیت‌ها، تجارب و احساسات روزانه ما منجر به تولید الگو های الکتروشیمیایی در مغز می‌شود که در زمان خواب بازپخش می‌شوند. این بازپخش به پردازش، دسته‌بندی و انطباق اطلاعات کمک می‌کند و گاهی باعث ایجاد رویا های مرتبط با رخداد های روزانه می‌شود.
خواب به سلامت جسمانی و روانی کمک می‌کند
باعث تنظیم هورمون هایی شده كه با احساس گرسنگی، سیری، شادی، استرس و افسردگی در ارتباط هستند. همچنین، باعث تقویت سیستم ایمنی بدن شده و در پیشگیری از بیماری های قلبی، دیابت، فشار خون، چاقی و آلزایمر نقش دارد.
خواب به تغییرات ژنتیکی منجر می‌شود
تحقیقات نشان داده است كه كمبود خواب یا عدم تطبیق با ساعت بیولوژیك بدن باعث تغییر در فعالیت بیش از 700 ژن در بدن شده كه برخی از آن ها با التهاب، ایمنی، استرس و سلامت متابولیك در ارتباط هستند.
خواب به کنترل خود منجر می‌شود
در حالت خواب REM، بخش های مختلف مغز که با عاطفه، حافظه، تصمیم گیری و منطق در ارتباق هستند، به صورت نامتعارف با هم ارتباط برقرار می‌کنند. این ارتباط باعث پیدایش رویا های عجیب و غیر منطقی شده و به مغز کمک می‌کند که حالات عاطفی را کنترل کند.
خواب به ارتباطات اجتماعی کمک می‌کند
باعث تقویت قسمت های مغز شده كه با تشخیص حالات روحی دیگران، همدلی و همفكری، همكاری و حل تعارض در ارتباط هستند. همچنین، باعث بهبود عملكرد شناختی و عصب شناختی شده و به افزایش تمركز، توجه، حافظه، خلاقیت و حل مسئله كمك می كند.
خلاصه
خواب یکی از پدیده های مهم و مفیدی است که بر روی عملکرد مغز و سلامت جسمانی و روانی ما تاثیر گذار است. همچنین خواب به دو نوع حرکت سریع چشم و غیر حرکت سریع چشم تقسیم می‌شود که هر کدام دارای خصوصیات و فواید خاص خود هستند. در آخر باعث تثبیت حافظه، یادگیری جدید، خلاقیت، تنظیم هورمون‌ها، تقویت سیستم ایمنی، تغییرات ژنتیکی، کنترل عاطفه و ارتباطات اجتماعی می‌شود. بنابراین، داشتن یک الگوی خواب منظم و کافی برای بهبود کیفیت زندگی ما ضروری است.
